Civilization Günlükleri, oyun dünyasının eskimeyen değerlerinden olan Civilization serisinin altıncı oyunu üzerine inşa edilen bir Lorekeeper projesi. Civilization oynarken daimi olarak birden çok medeniyet ve birden çok ünlü lider ile muhatap oluyoruz. Peki bu medeniyetler tarihte nasıl bir iz bıraktı? Bu liderler kim? Olmasalardı tarih nasıl değişebilirdi? Civilization Günlükleri’nde bu soruların cevaplarını arayacağız, hedefimiz ne bir Civilopedia tercümesi ne de bir tarih dersi – aslen ikisinin de tam arasında kalmak ve Civilization’un kendine özgü kaosunun üslubunu yakalamaya çalışıp biraz bilgi paylaşmak, biraz da varsayım yapmak.

Civilization Günlükleri’nde her defa farklı bir medeniyeti veya bir medeniyetin farklı bir liderini ele alacağız. Oyunda yer alan liderlerin karakteristik özellikleri, gündemleri ve medeniyetlerin özellikleri üzerinden farklı bir üslupla kısa bir hikâye anlatıyoruz…

Merhaba Lorekeeper takipçileri! Civilization 6’nın Bahar Paketi’nin tam detaylarını henüz bilmiyoruz. Birden çok yenilik ile birlikte iki yeni medeniyetin oyuna katılacağı bilgisi şu an elimizde mevcut. Bunlardan biri hakkında bilgi sıcak sıcak internete düştü. Biz de tıpkı bu medeniyetin oyundaki özelliği gibi sürpriz bir saldırı yapalım, oyuna gelmeden size Pers İmparatorluğu’nu anlatalım, bu suretle büyük oyunu bozalım, haydi tarih y**(Lorekeeper yönetiminden fırça kayma efekti).

Pers İmparatorluğu, günümüzde yaklaşık olarak aynı coğrafyada varlığını sürdüren İran’a oyunda verilen ve genelde Fars kültürünü bir şekilde devam ettiren milletlere atfedilen genel bir isim olmakla birlikte, aslen Civilization’da Büyük Kiros veya II. Kiros önderliğindeki Ahameniş İmparatorluğu’nu oynuyoruz. Siz “aha, meniş” gibi seviyesiz espriler yapmadan imparatorluğun isminin nereden geldiğini açıklayalım: eski Farsça “Hakhamanis”, İmparatorluk hanedanının soyundan geldiklerine inandıkları ortak atanın adı – kabaca ismin “dostun aklına sahip” demek olduğu düşünülüyor. Yazımızda Pers İmparatorluğu demeye devam edecek olsak da Ahameniş İmparatorluğu’nun tarihteki öneminden bahsetmemiz gerek. Ahameniş İmparatorluğu, özellikle Büyük Kiros’un önderliğinde, Roma İmparatorluğu’ndan çok daha önce, daha sonra Roma’nın ve bir çok devletin kullanacağı “yerinden yönetim” ve “asimile etmeme” politikalarını izliyor, Babil İmparatorluğu’nun ve coğrafyadaki bir çok eski imparatorluğun sonu oluyor ve sonradan Darius ve Xerxes önderliğinde Yunanistan’a kadar uzanıyor – şimdiden merakta bırakmayalım, hayır, oyunda özel ünite olarak 300 filminde gördüğünüz keçi başlı garip yaratık yok. Bu soru işaretini cevapladıktan sonra devam edelim – Ahameniş İmparatorluğu, döneminin en büyük imparatorluğu iken Büyük İskender önderliğindeki Makedonya’ya karşı ardı ardına savaş kaybediyor ve en son yine Büyük İskender’in kılıcı ile İmparatorluk son buluyor. Ahameniş İmparatorluğu son bulsa da Fars kültürü farklı imparatorluklar ve devletler altında yaşamaya devam ediyor.

Satraplıklar. Açıklanan bilgilere göre Pers İmparatorluğu’nun oyunda medeniyet olarak sahip oldukları özellik “Satraplık”. Satraplık sistemi, Büyük Kiros tarafından geliştirilen ve imparatorluğun uzak köşelerini yönetebilmek için oluşturulan bir idari sistem. Pers İmparatorluğu, ele geçirdiği şehirleri asimile etmek yerine bu şehirlerde din ve kültürün devam etmesine izin veriyor; ancak bu şehirleri vergiye bağlıyor ve bunların yerinden yönetilebilmesi için bir asilzadeyi “Satrap” olarak şehri yönetmek üzere atıyor. Satraplar (ki “Koruyucu” anlamına geliyor) şehri, hatta aynı coğrafyadaki birden çok şehri sevk ve idare ediyor, düzeni sağlıyor, adalet dağıtıyor ve bir ordu besleyerek hazır bulunduruyor. Her Satrap, düzenli aralıklarla merkezi bir denetimden geçiriliyor, başarısız olan Satraplar görevden alınıyor. Bu özellik, Satraplıklar ile merkezin hızlı iletişim halinde olabilmesi için bir tür posta sisteminin de gelişmesine yardımcı oluyor – örnek olarak (Western filmlerinde “Coaching Station” diye gördüğümüz ve atların ulaşım için kullanıldıkları tarih boyunca geçerli bir sistem olan) belirli bir yol üzerinde düzenli aralıklarla atların beslenebileceği ve dinlenebileceği konakların yapılması, ulakların böylelikle düzenli aralıklarla at değiştirerek hız kaybetmeden mesafe alabilmeleri sisteminin bize Pers İmparatorluğu’nun hediyesi olduğu tahmin ediliyor.

Oyunda Satraplık sisteminin yansıması, Pers İmparatorluğu’nun siyaset felsefesi toplumsal ilerlemesini geliştirir geliştirmez ilave bir ticaret yolu kapasitesine sahip olması ve İmparatorluk içerisinde yaptıkları iç ticaret yollarından ilave altın ve kültür puanı geliştirilmesi şeklinde olacak. Bu sayede Pers İmparatorluğu, ticaret kapasitesini geliştirmek için şehir-devletlere veya başka imparatorluklara bağımlı olmak zorunda kalmayacak ve iç ticaret yolları ile sürdürülebilir bir şekilde büyüyebilecek. İç ticaret yollarının oyunda hem besin hem de üretime de katkı sağladığı düşünüldüğünde ortaya özellikle oyun başı ve ortalarında hızlı büyüyen ve iyi bir üretim kapasitesine sahip olan bir İmparatorluk çıkabilir veya ticaret ağlarından biriktirilen altın, daha sonra herhangi bir zafer yolu için gerekli kaynağın oluşmasını sağlayabilir.

 

Lider – Büyük Kiros. Büyük Kiros, esasen Ahameniş İmparatorluğu’nun idari sistemini oturtan ve daha sonra büyüyerek bir ucunun Yunanistan’a, bir ucunun Hindistan’a dayanabilmesinin altyapısını sağlayan lider. Hem idari altyapı hem de mimari olarak kurduğu sistem, kendisi öldükten sonra uzun süre devam ediyor. Kiros’un sonu ise yine Civilization VI’da başka bir medeniyet olan İskitlerin (veya çok teknik tarihe inmek gerekirse bir İskit boyu olan Sakaların) elinden oluyor. Rivayete göre topraklarını ele geçirebilmek için Büyük Kiros, Tomris Hatun’a evlilik teklif ediyor (milattan önce İmparatorlar teklif ediyormuş) ve reddedilince Saka topraklarını işgale girişiyor (eğer kafanızdan Ron Burgundy’nin resmi ile “that escalated quickly” düşüncesi geçti ise doğru yerdesiniz). Büyük Kiros, savaş alanında kurduğu tuzağa yenik düşen Sakaları öldürüyor, bunların içinde Tomris Hatun’un oğlu da mevcut – bu sebeple savaş alevleniyor ve Büyük Kiros’un ölümü ile sonuçlanıyor. Yine bu sebeple (başka bir yazının konusu olacak olan) Civilization VI İskitleri’nde Tomris Hatun’un Lider Özelliği “Kiros’un Felaketi” olarak geçiyor. Büyük Kiros’un dinler tarihinde de önemli bir yeri var. Babil İmparatorluğu altında sürgünde yaşayan Yahudilere Büyük Kiros tarafından yaşadıkları topraklara geri dönme izni veriliyor, bu sebeple hem Yahudilik, hem Hristiyanlık hem de İslam dini yönünden saygı duyulan ve yüceltilen bir karakter olma niteliğini taşıyor.

Lider Özelliği – Babil’in Düşüşü. Büyük Kiros’un oyundaki özelliğinin “Babil’in Düşüşü” olması planlanıyor. Bahsettiğimiz gibi Büyük Kiros’un birçok askeri başarısı olmakla birlikte, en büyüklerinden biri Babil İmparatorluğu’nu sona erdirmesi. Kesin olmayan kayıtlara göre Büyük Kiros, Babil İmparatorluğu’na karşı savaşmaya başladıktan ve zafer kazandıktan kısa bir süre sonra Fırat Nehri’nin arkasındaki Babil şehrine ulaşmak için ilerliyor. Fırat Nehri’ni aşması zaman alacak iken efsaneye göre Büyük Kiros, mühendisleri ile geçici olarak Fırat Nehri’nin akış yönünü değiştiriyor ve böylece askerleri dört beş parmak yüksekliğe düşen nehri yürüyerek geçip Babil’i savaşmadan ele geçiriyorlar. Büyük Kiros’un savaş ve sefer tarihi, hızlı karar vermesi ve başka bir yol ile anlaşamadığı toplulukları zaman kaybetmeden askeri güç ile ele geçirmeye çalışması ile betimlenebilir.

Oyunda da bu özellik, Büyük Kiros yönetimindeki Pers İmparatorluğu’na iki artı kazandırıyor – bunlardan birincisi, başka bir medeniyete bir sürpriz savaş ilan eden Pers İmparatorluğu’nun askerlerinin bir süre hareket kabiliyetinin artması; ikincisi ise sürpriz savaş ilan etmenin diplomatik yaptırımlarının Pers İmparatorluğu için daha az olması. Eh, evlilik teklif ettikten beş dakika sonra trip atar gibi koca orduyu sınırınıza dayayan bir imparatorun varlığından haberdarsanız, çat kapı yan komşunuza savaş ilan etmesini herhâlde çok da yadırgamazsınız, diye düşünmüş Sid Amca.

Lider Politikası. Büyük Kiros’un lider politikası henüz belli değil. İlerleyen günlerde netlik kazandığında yazımızın bu bölümünü güncelleyecek ve revizyonist tarih anlayışına bu şekilde bambaşka bir anlam katacağız.

Özel Birim – Ölümsüzler. Popüler kültürün geldiği nokta itibari ile önce kafanızda canlanan “Ölümsüzler” imajı üzerinde biraz çalışalım – bu beyler mutant değil, katana veya wakizashi kullanmıyorlar ve muhtemelen ninjutsu eğitimi almadılar. Ölümsüzler, Pers İmparatorluğu’nun hem yakın mesafe hem de uzak mesafe silah kullanabilen elit askerleri ve her zaman tam 10.000 askerden oluşuyorlar. Daha sonradan Pers İmparatorluğu’nun birçok seferinde belirleyici rol oynayan bu askerler, çok iyi eğitilen, elit asker birlikleri için daha sonradan bir lakap oluşturuyor ve birçok medeniyette elit, küçük asker tümenleri “Ölümsüzler” olarak anılıyor. Ölümsüzler oyunda kılıçlı askerlerin yerine geçiyor ve hem yakın mesafe dövüşebilen hem de kısa menzilde uzaktan saldırabilen birimler olarak Pers İmparatorluğu’nun açılış oyunlarını kuvvetlendiriyorlar.

Özel Bina – Pairidaeza. “Cennet Bahçesi” anlamına gelen bu mimari yapı, Büyük Kiros tarafından dünya medeniyetine yapılan katkılardan biri ve ölümünden çok sonra dahi coğrafyanın, hatta sonradan Avrupa’nın bahçe mimarisi için belirleyici oluyor. Pairidaeza, duvarlarla çevrili bir bahçe, ihtiva ettiği sulama mekanizmaları ile çoğu zaman coğrafyada bir “vaha” görevi görüyor. Bu modeli kullanarak yapılan bahçelerden bazıları günümüze kadar hâlâ varlığını sürdürüyor ve bir Dünya Kültür Varlığı olarak korunuyor. Oyunda ise Pairidaeza, belirli bir miktar ilave altın ve kültür puanı sağlıyor olmakla birlikte etrafındaki arazinin beğeni puanını da artırıyor. Cennet bahçeleri, kendisine bitişik olan bir şehir merkezi veya bir şehir bölgesi / bölgeleri varsa daha fazla altın ve kültür puanı kazandırıyor ve bu puanlar, Pers İmparatorluğu çağlarda ilerledikçe artıyor.

Pers İmparatorluğu Olmasaydı… Fars kültürü, milattan çok önce aynı coğrafyada başlayıp şekillene şekillene ve farklı kültürler ile akımların etkisi altında kala kala günümüze kadar ulaşmış bir kültür. Dolayısıyla bir tek Ahameniş İmparatorluğu ile bu soruyu daraltmak aslında mümkün değil. Daha geniş bakar ve Fars kültürünün dünyada hiç olmadığını düşünürsek, mesela, Ömer Hayyam gibi şairler veya Harezmi gibi matematikçiler dünyada olmazdı. Tarihi olarak Pers İmparatorluğu Yunanistan’ın gücünü kontrol etmemiş olacağı için de (Thermopylae savaşının sıcaktan başına güneş geçen üç beş askerin birbirini uçurumdan itmesinden ibaret olacak olmasının yanı sıra) tarih çok farklı olarak şekillenebilirdi.

Bugün bir Pers İmparatorluğu vatandaşı ile Tanışabilir Miyim? Bir Pers İmparatorluğu vatandaşı ile tanışmanız mümkün olmasa da bir İranlı ile Türkiye içerisinde de tanışmanız oldukça mümkün; İran’ı ziyaret etmeniz de.

Bir Sonraki Lider Kim Olabilir? Eğer ilerleyen tarihlerde Pers İmparatorluğu için yeni bir lider çıkarsa bu muhtemelen Xerxes olur; oyunda Büyük Kiros’un Tomris Hatun ile yaşayacağı gerginliğin bir benzerini de böylelikle Gorgo ile yaşayabilir, yine askerî temalı bir lider özelliği görebiliriz.