Civilization Günlükleri, oyun dünyasının eskimeyen değerlerinden olan Civilization serisinin altıncı oyunu üzerine inşa edilen bir Lorekeeper projesi. Civilization oynarken daimî olarak birden çok medeniyet ve birden çok ünlü lider ile muhatap oluyoruz. Peki bu medeniyetler tarihte nasıl bir iz bıraktı? Bu liderler kim? Olmasalardı tarih nasıl değişebilirdi? Civilization Günlükleri’nde bu soruların cevaplarını arayacağız; hedefimiz ne bir Civilopedia tercümesi ne de bir tarih dersi… Aslen ikisinin de tam arasında kalmak ve Civilization’un kendine özgü kaosunun üslubunu yakalamaya çalışıp biraz bilgi paylaşmak, biraz da varsayım yapmak.

Civilization Günlükleri’nde her defasında farklı bir medeniyeti veya medeniyetlerin farklı bir liderini ele alacağız. Oyunda yer alan liderlerin karakteristik özellikleri, gündemleri ve medeniyetlerin özellikleri üzerinden farklı bir üslupla kısa birer hikâye anlatıyor olacağız…

Bugünkü yazımızın konusu, 1521 yılına kadar Orta Amerika’nın hakimi olan Aztekler. Aslen kaynaklara baktığımızda Aztekler, bizim (görece) doğuda anladığımız üzere tek bir krallık olmaktan çok aynı kökenden gelen şehir devleti topluluklarının bir araya gelmesi ile oluşmuş bir millet. Birleşebildikleri şehir devletleri ile birleşip, birleşemedikleri şehir devletlerini de yok ederek Orta Amerika’da köklerini yayıyorlar. Baş belaları ise İspanyol İmparatorluğu; en nihayetinde sonları da İspanyolların elinden oluyor. Bugün Aztekler hakkında edinebildiğimiz bilgilerin önemli bir kısmı da “meşhur” Hernan Cortes gibi kâşiflerin Orta Amerika yerlilerine karşı yaptıkları seferlere ilişkin saraya gönderdikleri bilgi mektuplarından ibaret. Elbette kendisine her an “Yavrum sana kasa kasa altın verdik nereye saçtın hepsini? Buraya geri gelsene, bir şey deneyeceğim” diyebilecek güce sahip İspanya Kraliyeti’ne karşı kendisini kanıtlamaya çalışan her kâşif gibi Cortes’in de yazılarını biraz şüpheci okumakta yarar var.

Beş Güneşin Efsanesi. Civilization’da Azteklerin medeniyet olarak sahip oldukları özellik “Beş Güneşin Efsanesi” – bu özellik sayesinde şehirleri etrafındaki yerleşke yapımını, işçilerini harcayarak hızlandırabiliyorlar. Bu isim Azteklerin yaratılış mitinden geliyor. Aztek inancına göre (uzun bir savaştan sonra) dünyadaki yaşam (ve dünyayı aydınlatan güneş) tam dört kere son buldu; ilkinde tanrılar kavga etti, ikincisinde insanlar yozlaştı ve tanrıların öfkesi ile hepsi maymuna dönüştü, üçüncüsünde dünyaya ateş yağdı, dördüncüsünde de sel bastı. Azteklere göre şu an yaşadığımız dünya beşinci güneş tarafından aydınlatılıyor ve ısıtılıyor. Bu dünyayı ve güneşi yaratmak için ise bütün Aztek tanrıları kendilerini feda etti – dünyada yaşayan ve yaşamayan her şey aslen tanrıların bir parçası. Oyundaki isim de buradan geliyor.

Azteklerin inançları tanrılarına düzenli olarak adak adamayı gerektiriyordu. Bu adak sayesinde esasen tanrıların olanı tanrılara geri vererek borç ödedikleri düşünülüyordu. Bu adak bir hayvan olabileceği gibi bir köle ya da bir savaş esiri de olabiliyordu. Henüz kırmızı kurdele ve makas icat olunmadığı için bir tapınağın kutsanması ve açılışı sırasında da insan kurban edilmesi mümkün idi ama Aztekler birçok amaç için bu geleneği devam ettirirlerdi.

Dolayısıyla Civilization’da yerleşke hızlandırmak için kullandığınız Aztek işçileri emekli olup şapkalarını asıp oturmuyor. Belki oyundaki yirmi altıncı şehrinizde kimsenin ziyaret etmeyeceği tiyatro yerleşkesini hızlandırmaya çalışırken bir daha düşünürsünüz artık. Siz de az canavar değilsiniz.

Lider – Montezuma! Aztekler ile ilgili uzaktan yakından bir okuma yapmamış olanlar bile Montezuma’s Revenge! oyunundan Azteklerin meşhur imparatoru Montezuma’yı hatırlayacaktır. Bu çok güzel çünkü bu Montezuma, o Montezuma değil! *sert fren sesi* Popüler tarihte en sık karşılaştığımız Aztek imparatoru, İkinci Montezuma – imparatorluğun son lideri. Civilization’da rolünü (veya süslerini) üstlendiğimiz imparator ise Birinci Montezuma ve aslında Aztek İmparatorluğu’nun oluşmasında en büyük rolü oynayan lider. İsminin “asil bir şekilde sinirli olan” anlamına geldiği düşünülüyor. Tahmin edebileceğiniz gibi tarihte de Birinci Montezuma -veya kendi adıyla Motecuhzoma Ilhuicamina- çok rahat durmuyor. Liderliğinde imparatorluğunun sınırları genişliyor, sürekli olarak savaşılıyor ve zafer kazanılıyor.

Lider Özelliği – Tlatoani’ye Hediyeler. Oyunda Montezuma’nın lider özelliği, sınırları içerisindeki lüks kaynakların tamamından ilave verim alması ve işlediği her bir lüks kaynağı için askerlerinin biraz daha güçlenmesi. “Hediye” dediğimiz zaman karşılıklı bir rıza varmış gibi anlaşılsa da hükmettiği alanın genişliğinden ve merkezi otorite tesis etmenin güçlüğünden dolayı Aztek imparatorluğu, işgal ettiği şehir-devletlerin çoğu zaman kendi kendini idare etmesine izin verir ancak bunlardan düzenli olarak haraç alırdı. Birinci Montezuma, şehir içerisinde lüks tüketim malzemelerinin nasıl paylaşılacağına, hangi sınıfın hangi imkanlara erişerek yaşayacağına en ince ayrıntısına kadar dikkat etmesi ve bunları düzenlemesi ile ünlüydü. Şehir planlama konusunda da -kıtlığı engellemek için- egemenliği altında olan toprakları mümkün olduğu kadar etkin kullanmaya çalışırdı. Oyundaki özelliği Tlatoani’ye, yani Aztek dilinde “İmparator”a olan hediyeler de bunu yansıtıyor işte.

Lider Politikası – Tlatoani. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, Tlatoani “İmparator” anlamına geliyor. Montezuma, Civilization’da kendisi ile aynı lüks kaynaklarını paylaşan imparatorlukları seviyorken kendisinde olmayan lüks kaynaklara sahip medeniyetlerden ise pek de hazzetmiyor. Montezuma’nın genelde Civilization evreninin atar ve gider sorumlusu görevini üstlendiğini düşündüğümüzde tersine gelmek oldukça kolay.

Özel Birim – Kartal Savaşçıları. Kartal Savaşçıları’nın örnek aldıkları kuş, Aztek inancında doğrudan güneşi temsil ediyor. O yüzden Aztek İmparatorluğu’nda bir Kartal Savaşçısı iseniz askerlik becerisi olarak en iyinin en iyisisiniz ve ilave bir bonus olarak işe giderken kartal tüyleri ile süslü bir miğfer takabiliyorsunuz! Kartal Savaşçıları, Civilization’da diğer İlk Çağ seviyesindeki birimlerden daha kuvvetli – Aztek erkeklerinin tamamı silah kullanmayı biliyor, Aztek askerleri ise eğitimlerini tamamlayıp savaş alanında ilk esirlerini ele geçirdikleri zaman yetişkin sayılıyorlar (belki acemilikte koridor süpürürken çok da söylenmezsiniz böylelikle); terfiniz ise kaç tane esirinizin olduğuyla doğru orantılı. Bu da Civilization’da Kartal Savaşçıları’nın ilave özelliğini açıklıyor: Oyunda Kartal Savaşçıları, yendikleri düşman askerlerini Aztek işçilerine dönüştürebiliyorlar. Aztek işçileri ise yukarıda da açıkladığımız gibi yerleşkelerin inşaatının hızlandırılmasında kullanılabiliyorlar. Azteklerin kurbanlarının büyük bir kısmının savaş esirleri olduğunu düşündüğümüzde sistem çok da mantıksız değil gibi.

Özel Bina – Tlachtli. Civilization’da Azteklerin özel binası Tlachtli. Şehir mutluluğunu artırmak ile birlikte inanç puanı ve Büyük General puanı sağlıyor. Tlachtli, Azteklerin (ve aslen çoğu Orta Amerika medeniyetinin) kendilerine özgü spor müsabakasının (Aztek dilinde ullamaliztli) yapıldığı yere verilen isim. Oyunun kuralları hakkında tarihçilerin bilgisi çok yok, gravür ve resimlerden oyunun topa kalçayla vurma yoluyla oynanan ve aslen squash’a benzeyen bir yarışma olduğu düşünülüyor. Rahatlıkla bir sonraki Survivor Türkiye’nin yarı final yarışması olabilecek bu oyunun ise ciddi fanatikleri var; bir ibadet şekli ve daha da ilginci bazen savaş yerine şehir-devletler arasındaki uyuşmazlıkların çözülmesi için kullanılıyor. Minik bir detay: Tarihçiler, kaybedenlerin kurban edildiğini düşünüyor. Eh, ullamaliztli hiç bir zaman sadece ullamaliztli değildir.

Aztekler Olmasaydı… Bugün “çikolata” için farklı bir kelime kullanıyor olabilirdik – çikolata kelimesi, Aztek dili olan Nahuatl lisanındaki aslı olan xocolatl’dan geliyor.

Bugün bir Aztek ile Tanışabilir Miyim? Aztek İmparatorluğu günümüzde devam etmiyor. Ancak tarihçiler Aztek İmparatorluğu’nu oluşturan etnik kökenleri, Avrupa ırkları ile karışmış olsa dahi günümüze kadar takip etmenin mümkün olduğuna inanıyorlar.